Sains Malaysiana 39(5)(2010): 705–709

Kajian Kualitatif Perubahan Guna Tanah Kawasan Bandar Pekanbaru  dengan Menggunakan Sistem Maklumat Geografi (GIS)

(Qualitative Study of Land Use Change Using Geographic Information System in Pekanbaru)

Yusri*, Othman A. Karim & Khairul Nizam Abdul Maulud

Jabatan Kejuruteraan Awam dan Struktur, Fakulti Kejuruteraan dan Alam Bina

Universiti Kebangsaan Malaysia, 43600 UKM Bangi, Selangor D.E., Malaysia

Mohd. Ekhwan Toriman

Pusat Pengajian Sosial Pembangunan dan Persekitaran

Fakulti Sains Sosial dan Kemanusiaan, Universiti Kebangsaan Malaysia

43600 UKM Bangi, Selangor D.E., Malaysia

Diserahkan: 28 April 2009 / Diterima: 1 Mac 2010

ABSTRAK

Penggunaan tanah boleh mengakibatkan perubahan fungsi dari masa ke masa, sesuai dengan tujuan pembangunan. Kawasan Bandar Pekanbaru terdiri daripada 12 sub-kawasan persekutuan dengan jumlah keluasan kira-kira 632.26 km2. Tujuan kajian adalah untuk menganalisis perubahan guna tanah daripada aspek ruang dan masa. Data guna tanah yang diambil kira dalam analisis ini adalah peta guna tanah 1992 dan 2004. Hasil analisis dengan menggunakan perisian ArcView GIS versi 3.2 mendapati bahawa telah berlaku penurunan guna tanah signifikan, iaitu jenis perkebunan dan hutan tahun 2004. Peningkatan jenis lain-lain, penggunaan tanah seperti permukiman dan tumbuhan/semak tahun 2004 telah berlaku. Perubahan ini merupakan pengaruh daripada pembangunan bandar. Sebaliknya, pembangunan bandar boleh memberi impak negatif terhadap sekitaran jika pola perubahan guna tanah dirancang tanpa pengurusan yang baik.

Kata kunci: Guna tanah; perubahan guna tanah; sistem maklumat geografi

ABSTRACT

The context of development, land use in terms of it function can be changed from time to time. Pekanbaru urban area, consists of 12 sub-regions with total area 632.26 km2. The aim of the study was to analyze the land use change in terms of space and time. The land use maps which were used for this analysis are those of 1992 and 2004. Results from ArcView GIS (Version 3.2) found that the reduction of land use occurred significantly, particularly in farming and forest sectors in 2004. Mean while, the housing, vegetation/bush and others sectors increased in 2004. On the other hand, urban development could give a negative impact to the environment if the trend of land use change was not planned properly.

Keywords: Geographical information system; land use changes

RUJUKAN

Anon. 1997. Kamus Tata Ruang. Jakarta: Direktorat Jenderal Cipta Karya Departemen Pekerjaan Umum.

Anon. 2006. Kompilasi Data: Rencana Tata Ruang Wilayah (RTRW) Bandar Pekanbaru. Pekanbaru: Kerajaan Bandar Pekanbaru.

Branch, M.C. 1995. Perancangan Bandar Komprehensif: Pengantar & Penjelasan. Yogyakarta: Penerbit Gadjah Mada University Press.

Chapin, F. S. & Kaiser, E. J. 1979. Urban Land Use Planning. 3rd Edition. Urbana-Chicago-London: University of Illinois Press.

Hall, M.J. 1984. Urban Hydrology. London: Elsevier Applied Science Publishers LTD.

Hapriadi. 2002. Perkembangan Fizikal Bandar Pekanbaru Setelah Pemekaran Wilayah. Tesis Program Pascasarjana, Fakulti Geografi, Universiti Gadjah Mada.

Othman, J. 2007. Kajian Kesan Perubahan Guna Tanah Terhadap Sumber Air Lembangan Sg. Langat Melalui Integrasi Data Penderiaan Jauh Satelit dan GIS serta Pemodelan Hidrologi. Tesis Dr. Falsafah, Jabatan Kejuruteraan Awam dan Struktur, Universiti Kebangsaan Malaysia.

Ruzardi. 2002. Pengaruh Perubahan Guna Tanah Terhadap Curahan Hujan dan Larian Permukaan Tadahan Sungai Klang. Tesis Dr. Falsafah, Jabatan Kejuruteraan dan Struktur, Universiti Kebangsaan Malaysia.

Sri Harto, B. 2001. Kecenderungan Kejuruteraan Awam Era Milenium Baru. Jakarta: Penerbit Yayasan John HI-TEC Idetama.

Sujarto, Djoko. 1989. Faktor sejarah perkembangan bandar dalam Perancangan perkembangan bandar. Fakulti Kejuruteraan Awam dan Perancangan ITB, Bandung.

Supranowo. 1985. Usaha-usaha Menanggulangi Masalah Tanah dalam Pembangunan Bandar. Seminar Perencanaan Tata Ruang Indonesia, Jakarta.

Yunus, H. S. 1994. Kaedah dan Model Struktur Keruangan Bandar. Tesis Program Pascasarjana, Fakulti Geografi, Universiti Gadjah Mada.

Yusri, Othman, A.K., Khairul Nizam, A.B. & Mohd. Ekhwan, T. 2007a. Analisis Perubahan Penggunaan Tanah Kawasan Sungai Siak Pekanbaru Menggunakan Sistem Informasi Geografi (SIG). Jurnal: Dinamika Pertanian XXII(3): 184-194.

Yusri, Othman, A.K., Khairul Nizam, A.M. & Mohd. Ekhwan, T. 2007b. Analisis Perubahan Guna Tanah Kawasan Tadahan Sungai Siak Pekanbaru Menggunakan Sistem Maklumat Geografi (GIS). Prosidang: Seminar Teknikal JKAS-JPZ, Jabatan Kejuruteraan Awam dan Struktur dan Jurutera Perunding Zaaba: 67-78.

Yusri, Othman, A.K. & Mohd. Ekhwan, T. 2006. Pengaruh Perubahan Guna Tanah Terhadap Curahan Hujan dan Aliran Permukaan di Kawasan Tadahan Sungai Siak Pekanbaru. Prosiding: Seminar Penyelidikan Siswazah, Fakulti Kejuruteraan dengan kerjasama Pusat Pengajian Siswazah, UKM, (SPS2006): 41-44.

*Pengarang untuk surat-menyurat; email: ysr_eng68@yahoo.com